Cilt 13 Sayı 2 (2025): Business & Management Studies: An International Journal
Makaleler

Analitik hiyerarşi süreci ile hastane ilaç yönetiminde kriterlerin önceliklendirilmesi

PDF (İngilizce)
  • Selin Kalender
Selin Kalender
Dr. Öğretim Üyesi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Ankara, Türkiye

Yayınlanmış 25.06.2025

Anahtar Kelimeler

  • Medication Management, Patient Safety, Analytic Hierarchy Process (AHP), Decision-Making, Risk Management
  • İlaç Yönetimi, Hasta Güvenliği, Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS), Karar Verme, Risk Yönetimi

Nasıl Atıf Yapılır

Analitik hiyerarşi süreci ile hastane ilaç yönetiminde kriterlerin önceliklendirilmesi. (2025). Business & Management Studies: An International Journal, 13(2), 858-878. https://doi.org/10.15295/bmij.v13i2.2599

Telif Hakkı (c) 2025 Selin Kalender

Creative Commons License

Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.

Nasıl Atıf Yapılır

Analitik hiyerarşi süreci ile hastane ilaç yönetiminde kriterlerin önceliklendirilmesi. (2025). Business & Management Studies: An International Journal, 13(2), 858-878. https://doi.org/10.15295/bmij.v13i2.2599

Öz

Bu çalışma, hastane ilaç yönetiminde karar verme sürecini etkileyen temel kriterleri belirleyip önceliklendirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla, çok kriterli karar verme yöntemlerinden Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) kullanılmıştır. Veriler, kamu ve özel hastanelerde görev yapan 21 uzman eczacıdan anket yöntemiyle elde edilmiştir. Kriterler sistematik literatür taraması ve uzman görüşleri doğrultusunda belirlenmiştir. Güvenlik, ilaç hazırlama ve dağıtımı, depolama ve envanter yönetimi, personel eğitimi ve yetkinliği ile teknoloji ve bilgi sistemleri olmak üzere beş ana kriter ikili karşılaştırmalar yöntemiyle değerlendirilmiştir. Analiz sonucunda güvenlik (0.34686) en yüksek önceliğe sahip kriter olarak belirlenmiş, onu teknoloji ve bilgi sistemleri (0.27019) izlemiş; depolama ve envanter yönetimi (0.07290) ise en düşük önceliği almıştır. Alt kriterler arasında hasta güvenliği (0.17004) ve veri güvenliği (0.11909) öne çıkmıştır. Çalışmanın yalnızca eczacıların görüşlerine dayalı olması, farklı sağlık profesyonellerinin bakış açılarını yansıtma açısından sınırlılık oluşturmaktadır. Bununla birlikte, çalışma farmasötik risk yönetimine ilişkin özgün ve nicel bulgular sunmaktadır. Elde edilen sonuçlar, hastanelerin dijital teknolojiler, güvenlik protokolleri ve personel gelişimine yönelik yatırımlarını önceliklendirmelerine katkı sağlayabilir. Bu çalışma, AHS yöntemi kullanılarak hastane ilaç yönetiminde kriterlerin sistematik önceliklendirilmesine yönelik yapılan öncü araştırmalardan biridir.

PDF (İngilizce)

Referanslar

  1. Ahmadi, H., Nilashi, M., & Ibrahim, O. (2015). Organisational decision to adopt hospital information system: An empirical investigation in the case of Malaysian public hospitals. International Journal of Medical Informatics, 84(3), 166–188. https://doi.org/10.1016/j.ijmedinf.2014.12.004
  2. Ahmadi, H., Rad, M. S., Nazari, M., Nilashi, M., & Ibrahim, O. (2014). Evaluating the factors affecting the implementation of hospital information system (HIS) using AHP method. Life Science Journal, 11(3), 202–207.
  3. Akdağ, H., Kalaycı, T., Karagöz, S., Zülfikar, H., & Giz, D. (2014). The evaluation of hospital service quality by fuzzy MCDM. Applied Soft Computing, 23, 239–248.
  4. Akıcı, A., & Altun, R. (2013). Elektronik (e) reçete uygulaması ve akılcı ilaç kullanımına katkısı. Turk Aile Hekimliği Dergisi, 17(3), 125–133. https://doi.org/10.2399/tahd.13.00003
  5. Aktaş, A., Cebi, S., & Temiz, I. (2015). A new evaluation model for service quality of health care systems based on AHP and information axiom. Journal of Intelligent & Fuzzy Systems, 28(3), 1009–1021.
  6. Alakaş, H. M., Bucak, M., & Kızıltaş, Ş. (2019). AHP-TOPSIS ve AHP-VIKOR yöntemleri ile ambulans tedarik firması seçimi. Harran Üniversitesi Mühendislik Dergisi, 4(1), 93–101.
  7. Alharthi, H., Sultana, N., Al-Amoudi, A., & Basudan, A. (2015). An analytic hierarchy process–based method to rank the critical success factors of implementing a pharmacy barcode system. Perspectives in Health Information Management, 12(Winter), 1g.
  8. Alimohammadzadeh, K., Bahadori, M., & Hassani, F. (2016). Application of analytical hierarchy process approach for service quality evaluation in radiology departments: A cross-sectional study. Iranian Journal of Radiology, 13(1), e29424. https://doi.org/10.5812/iranjradiol.29424
  9. Aminbakhsh, S., Gunduz, M., & Sonmez, R. (2013). Safety risk assessment using analytic hierarchy process (AHP) during planning and budgeting of construction projects. Journal of Safety Research, 46, 99–105.
  10. Aygin, D., & Cengiz, H. (2011). İlaç uygulama hataları ve hemşirenin sorumluluğu. Şişli Etfal Hastanesi Tıp Bülteni, 45(3), 110–114.
  11. Badri, M. A. (1999). Combining the analytic hierarchy process and goal programming for global facility location-allocation problem. International Journal of Production Economics, 62(3), 237–248.
  12. Balkhi, B., Alshahrani, A., & Khan, A. (2022). Just-in-time approach in healthcare inventory management: Does it really work?. Saudi Pharmaceutical Journal, 30(12), 1830-1835. https://doi.org/10.1016/j.jsps.2022.10.013
  13. Biernacki, P., & Waldorf, D. (1981). Snowball sampling: Problems and techniques of chain referral sampling. Sociological Methods & Research, 10(2), 141–163.
  14. Bolayır, B., & Ölmezoğlu-İri, N. İ. (2023). İş sağlığı ve güvenliği risk faktörlerinin Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) yöntemi ile değerlendirilmesi: Sağlık Bilimleri Fakültesi’nde bir uygulama. Beykoz Akademi Dergisi, 11(2), 1–24.
  15. Böker, Z., & Çetin, O. (2020). Sağlık sektöründe ABC-VED AHP ve TOPSIS yöntemleri kullanılarak çok kriterli stok sınıflandırması. Öneri Dergisi, 15(53), 178–208.
  16. Cain, C., & Haque, S. (2008). Organisational workflow and its impact on work quality. In R. G. Hughes (Ed.), Patient safety and quality: An evidence-based handbook for nurses (Chapter 31). Agency for Healthcare Research and Quality.
  17. Çavmak, Ş., Çavmak, D., & Özeltürkay, E. Y. (2024). Sağlık hizmetlerinde sürdürülebilirlik düzeyini belirleyen faktörlerin önceliklendirilmesi. Verimlilik Dergisi, 58(2), 263–282.
  18. Darıcı, S., & Yeşilot, Ş. (2024). İlaç güvenliği ve ilaç yönetim sistemlerine güncel bir bakış. OneHealth Plus Journal, 2(1), 68–73.
  19. Derici, S., & Doğan, N. Ö. (2019). Hasta Perspektifinden Hastanelerde Hizmet Kalitesi: Bulanık AHP ile Bir Uygulama. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(3), 1155–1177.
  20. Doğan, N. Ö., & Akbal, H. (2019). Sağlık sektöründe tedarikçi seçim kararının AHP yöntemi ile incelenmesi: bir üniversite hastanesi örneği. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(4), 440–456.
  21. Doğan, N. Ö., & Gencan, S. (2014). VZA/AHP bütünleşik yöntemi ile performans ölçümü: Ankara’daki kamu hastaneleri üzerine bir uygulama. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(2), 88–112.
  22. EczÇEP. (2019). Mezuniyet öncesi eczacılık eğitimi: Ulusal Eczacılık Çekirdek Eğitim Programı. Yükseköğretim Kurulu. https://www.yok.gov.tr/Documents/Kurumsal/egitim_ogretim_dairesi/Ulusal-cekirdek-egitimi-programlari/eczacilik_cep.pdf
  23. Elleuch, H., Hachicha, W., & Chabchoub, H. (2014). A combined approach for supply chain risk management: Description and application to a real hospital pharmaceutical case study. Journal of Risk Research, 17(5), 641–663. https://doi.org/10.1080/13669877.2013.815653
  24. Epstein, R. H., Gratch, D. M., & Grunwald, Z. (2007). Development of a scheduled drug diversion surveillance system based on an analysis of atypical drug transactions. Anesthesia & Analgesia, 105(4), 1053–1060.
  25. Eraslan, E., & Algün, O. (2005). İdeal performans değerlendirme formu tasarımında analitik hiyerarşi yöntemi yaklaşımı. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 20(1), 91–106.
  26. Erbay, E., & Akyürek, Ç. E. (2020). Hastanelerde çok kriterli karar verme uygulamalarının sistematik derlemesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2), 612–645.
  27. Erciyes Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi. (2022). İlaç yönetim prosedürü. https://hastaneler.erciyes.edu.tr/Files/procedure/19fc1e8d-ebf1-4733-be05-5de858face7b.pdf
  28. Esen, H., & Yiğit, V. (2021). Hastanelerde atık yönetimi problemlerini Analitik Hiyerarşi Prosesi yöntemiyle tespit etmeye yönelik bir araştırma. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 8(1), 36–42.
  29. Esen, H., Yiğit, V., & Güldan, S. (2020). Hastanelerde AHP ve Topsis Yöntemi ile Personel Seçimi: Acil Bakım Hemşireliği Sertifikalı Eğitim Programı Örneği. Avrasya Sosyal Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(12), 112–128.
  30. Hughes, R. G., & Blegen, M. A. (2008). Medication administration safety. In R. G. Hughes (Ed.), Patient safety and quality: An evidence-based handbook for nurses (Chapter 37). Agency for Healthcare Research and Quality.
  31. Hussain, M. N., & Subramoniam, S. (2014). Ranking critical success factors of healthcare management information systems using AHP. International Symposium on the Analytic Hierarchy Process, 1–16. Washington, DC, USA: Creative Decisions Foundation.
  32. Hussain, M., Malik, M., & Al Neyadi, H. S. (2016). AHP framework to assist lean deployment in Abu Dhabi public healthcare delivery system. Business Process Management Journal, 22(3), 546–565.
  33. Institute of Medicine (U.S.) Committee on Quality of Health Care in America. (2002). To err is human: Building a safer health system. Kohn, L. T., Corrigan, J. M., & Donaldson, M. S. (Eds.). National Academy Press. Washington (DC).
  34. Johnson, K. F. (2016). U.S. Nursing Students' Perceptions of Safe Medication Administration (Doctoral dissertation). Walden University, College of Education.
  35. Justinia, T., Qattan, W., Almenhali, A., Abo-Khatwa, A., Alharbi, O., & Alharbi, T. (2021). Medication errors and patient safety: Evaluation of physicians' responses to medication-related alert overrides in clinical decision support systems. Acta Informatica Medica, 29(4), 248–252.
  36. Kalender, S., & Özkan, O. (2024). Elektronik ilaç yönetim sistemleri. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(2), 469–500.
  37. Karaca, N., & Kıran, B. (2016). Kamu hastanesi eczacılarının meslek sorunları. Marmara Pharmaceutical Journal, 20(3), 191–198.
  38. Khanjankhani, K., Rafiei, S., Ezzatabadi, M. R., Askari, R., Abooee, F., & Shafii, M. (2016). Evaluation and prioritisation of service quality dimensions using DEMATEL and TOPSIS (a case study in Iran). Bali Medical Journal, 5(2), 118-123.
  39. Kıdak, L. B., Arslan, E. T., & Burmaoğlu, S. (2016). Hastanın Sesi Duyuluyor Mu? Bir Devlet Hastanesinde Bulanık AHP ile Ağırlıklandırılmış Kalite Fonksiyon Göçerimi Uygulaması. Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 8(2), 93–107.
  40. Lan, N. P. (2021). Evaluation of transboundary water resource development in Mekong River Basin: The application of Analytic Hierarchy Process in the context of water cooperation. Journal of Water Resource Protection, 13(7), 498–537.
  41. Lanza‐León, P., Sanchez‐Ruiz, L., & Cantarero‐Prieto, D. (2021). Kanban system applications in healthcare services: A literature review. International Journal of Health Planning and Management, 36(6), 2062–2078.
  42. Lee, S., Vaccari, M., & Tudor, T. (2016). Considerations for choosing appropriate healthcare waste management treatment technologies: A case study from an East Midlands NHS Trust, in England. Journal of Cleaner Production, 135, 139–147.
  43. Liao, W. H., & Qiu, W. L. (2016). Applying Analytic Hierarchy Process to assess healthcare-oriented cloud computing service systems. SpringerPlus, 5(1), 1–9.
  44. Lupo, T. (2016). A fuzzy framework to evaluate service quality in the healthcare industry: An empirical case of public hospital service evaluation in Sicily. Applied Soft Computing, 40, 468–478.
  45. Mansur, J. M. (2016). Medication Safety Systems and the Important Role of Pharmacists. Drugs & Aging, 33(3), 213–221. https://doi.org/10.1007/s40266-016-0358-1
  46. Melillo, P., & Pecchia, L. (2016). What is the appropriate sample size to run Analytic Hierarchy Process in a survey-based research? Paper presented at the International Symposium on the Analytic Hierarchy Process, London, UK, 4–7 August.
  47. Nilashi, M., Ahmadi, H., Ahani, A., Ravangard, R., & bin Ibrahim, O. (2016). Determining the importance of hospital information system adoption factors using fuzzy analytic network process (ANP). Technological Forecasting and Social Change, 111, 244–264.
  48. Ömürbek, N., & Tüter, C. (2020). Analitik Hiyerarşi Prosesi ile Kayak Ekipmanları Seçimi. Uluslararası İşletme Ekonomi Yönetim Perspektifleri Dergisi, 1, 1–25.
  49. Özkan, O., & Kalender, S. (2024). E-reçete ve e-reçete sistemleri. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 13(3), 1436–1449.
  50. Özsoy, Y., Güngör, S., Aksu, B., & Araman, A. (2013). Geriatride Kullanılan Dozaj Şekilleri. Journal of Literature Pharmacy Science, 2(1), 12–20.
  51. Pekkaya, M., & İmamoğlu, Ö. P. (2017). Hastane hizmet kalitesinde SERVQUAL boyutlarının önem derecelerinin belirlenmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(13), 607–616.
  52. Perras, C., Jacobs, P., Boucher, M., Murphy, G., Hope, J., Lefebvre, P., & Morrison, A. (2010). Technologies to reduce errors in dispensing and administration of medication in hospitals: Clinical and economic analyses. CADTH Technology Overviews, 1(3), e0116.
  53. Powell-Cope, G., Nelson, A. L., & Patterson, E. S. (2008). Patient care technology and safety. In R. G. Hughes (Ed.), Patient safety and quality: An evidence-based handbook for nurses (Chapter 50). Agency for Healthcare Research and Quality.
  54. Radley, D. C., Wasserman, M. R., Olsho, L. E. W., Shoemaker, S. J., Spranca, M. D., & Bradshaw, B. (2013). Reduction in medication errors in hospitals due to adoption of computerised provider order entry systems. Journal of the American Medical Informatics Association, 20(3), 470–476. https://doi.org/10.1136/amiajnl-2012-001241
  55. Saaty, T. L. (1977). A scaling method for priorities in hierarchical structures. Journal of Mathematical Psychology, 15(3), 234–281.
  56. Saaty, T. L. (1990). How to make a decision: The Analytic Hierarchy Process. European Journal of Operational Research, 48, 9–26.
  57. Saaty, T. L. (1994). How to make a decision: The Analytic Hierarchy Process. Interfaces, 24(6), 19–43.
  58. Saaty, T. L. (2008). Relative measurement and its generalisation in decision making: Why pairwise comparisons are central in mathematics for the measurement of intangible factors. Revista de la Real Academia de Ciencias Exactas, Físicas y Naturales. Serie A. Matemáticas, 102(2), 251–318.
  59. Sağlık Bakanlığı. (2015). İlaç güvenliği rehberi versiyon 2.0. Mattek Matbaacılık Basım Yayın. https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/3482/0/ilacguvenligirehberi24072015pdf.pdf
  60. Sağlık Bakanlığı. (2017). Hata sınıflandırma sistemleri 2017 revizyonu. Sağlıkta Kalite Akreditasyon Daire Başkanlığı. https://shgmkalitedb.saglik.gov.tr/TR-25309/hata-siniflandirma-sistemleri-hss-2017-revizyonu-hakkinda.html
  61. Sağlık Bakanlığı. (2021a). Güvenlik raporlama sistemi 2016 yılı raporu yayınlandı. Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sağlıkta Kalite, Akreditasyon ve Çalışan Hakları Dairesi Başkanlığı. https://shgmkalitedb.saglik.gov.tr/TR-15234/guvenlik-raporlama-sistemi-2016-yili-raporu-yayinlandi.html
  62. Sağlık Bakanlığı. (2021b). Türkiye hasta güvenliği bildirim sistemi: Güvenlik raporlama sistemi. Sağlıkta Kalite Akreditasyon ve Çalışan Hakları Dairesi Başkanlığı. https://hgbs.saglik.gov.tr/
  63. Sağlık Bakanlığı. (n.d.). Farmakovijilans. Türkiye İlaç & Tıbbi Cihaz Kurumu (TİTCK). https://www.titck.gov.tr/faaliyetalanlari/ilac/18
  64. Shafii, M., Rafiei, S., Abooee, F., Bahrami, M. A., Nouhi, M., Lotfi, F., & Khanjankhani, K. (2016). Assessment of service quality in teaching hospitals of Yazd University of Medical Sciences: Using multi-criteria decision making techniques. Osong Public Health and Research Perspectives, 7(4), 239–247.
  65. Silva, R. B. D., & Mattos, C. A. D. (2019). Critical success factors of a drug traceability system for creating value in a pharmaceutical supply chain (PSC). International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(11), 1972.
  66. Sutton, R. T., Pincock, D., Baumgart, D. C., Sadowski, D. C., Fedorak, R. N., & Kroeker, K. I. (2020). An overview of clinical decision support systems: Benefits, risks, and strategies for success. NPJ Digital Medicine, 3(1), 17. https://doi.org/10.1038/s41746-020-0221-y
  67. Şahin, F. (2005). Beş Yıllık Eczacılık Eğitimi. TEB Haberler, Temmuz-Ağustos, 23–24.
  68. Tanık, M., Sarıbay, E., & Baba, D. (2018). Hemşirelerin ilaç uygulama adımlarına uyumu ve sağlık kalitesindeki yeri. International Journal of Social Humanities Sciences Research, 5(17), 230–240.
  69. Taş, C., Bedir, N., Eren, T., Alağaş, H. M., & Çetin, S. (2018). AHP-TOPSIS yöntemleri entegrasyonu ile poliklinik değerlendirilmesi: Ankara’da bir uygulama. Sağlık Yönetimi Dergisi, 2(1), 1–17.
  70. Thakur, V., & Ramesh, A. (2017). Healthcare waste disposal strategy selection using grey-AHP approach. Benchmarking: An International Journal, 24(3), 735–749.
  71. Ting, H., Memon, M. A., Thurasamy, R., & Cheah, J. H. (2025). Snowball sampling: A review and guidelines for survey research. Asian Journal of Business Research, 15(1), 1–15. https://doi.org/10.14707/ajbr.250186
  72. TITCK. (2019). İlaç Takip Sistemi Nedir? Proje Tanımı. Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu. https://www.its.gov.tr/its/ilac_takip_sistemi_nedir
  73. Türeli, N. Ş., & Davraz, G. M. (2019). Hizmet Sektöründeki Personelin Seçiminde AHP ve VIKOR Yönteminin Kullanımı: Özel Hastaneler Açısından Bir İnceleme. Journal of Academic Social Science Studies, 3(44), 249–262.
  74. Tyson, R. J., Park, C. C., Powell, J. R., Patterson, J. H., Weiner, D., Watkins, P. B., & Gonzalez, D. (2020). Precision dosing priority criteria: Drug, disease, and patient population variables. Frontiers in Pharmacology, 11, 420.
  75. Uslu, Y. D., Hancıoğlu, Y., Yılmaz, E., & Kedikli, E. (2022). Sağlık yöneticilerinin bakış açısıyla sağlık kuruluşlarında risk yönetimi olgusunun Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) yöntemi ile değerlendirilmesi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 57(3), 1508–1527. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.22.07.1805
  76. Uzun, Ş., & Arslan, F. (2008). İlaç Uygulama Hataları. Turkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences, 28(2), 217–222.
  77. Vaidya, O. S., & Kumar, S. (2006). Analytic Hierarchy Process: An overview of applications. European Journal of Operational Research, 169(1), 1–29.
  78. Vargas, L. G. (1990). An overview of the analytic hierarchy process and its applications. European Journal of Operational Research, 48(1), 2–8.
  79. Voudrias, E. A. (2016). Technology selection for infectious medical waste treatment using the analytic hierarchy process. Journal of the Air & Waste Management Association, 66(7), 663–672.
  80. Wind, Y., & Saaty, T. L. (1980). Marketing application of the Analytic Hierarchy Process. Management Science, 26(7), 641–658. https://doi.org/10.1287/mnsc.26.7.641
  81. Wondmieneh, A., Alemu, W., Tadele, N., & Demis, A. (2020). Medication administration errors and contributing factors among nurses: a cross sectional study in tertiary hospitals, Addis Ababa, Ethiopia. BMC Nursing, 19, 1–9.
  82. Xiao, Y., Hsu, Y. J., Hannum, S. M., Abebe, E., Kantsiper, M. E., Pena, I. M., & Gurses, A. P. (2025). Assessing patient work system factors for medication management during transition of care among older adults: an observational study. BMJ Quality & Safety, 34(1), 8–17.
  83. Yiğit, A., & Oral Kara, N. (2019). Hastanelerde otomatik ilaç dağıtım sistemi kullanımı üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 42, 66–74.
  84. Yorulmaz, M., Malçok Altunkan, S., Yasemin, A., & Keleş, N. (2012). Türkiye’de İlaç Takip Sistemi (İTS) Uygulaması ve Çalışma Biçimi. XIV Akademik Bilişim Konferans Bildirileri, 385–392. 1-3 Şubat. Uşak.