Cilt 13 Sayı 2 (2025): Business & Management Studies: An International Journal
Makaleler

Sağlık çalışanlarında psikolojik güçlendirme ile yengeç sepeti sendromu arasındaki ilişki: Demografik değişkenlerin düzenleyici rolü

PDF
  • Delal Aydın,
  • Özcan Demir
Delal Aydın
Dr., Fırat Üniversitesi, Elazığ, Türkiye
Özcan Demir
Doç. Dr., Fırat Üniversitesi, Elazığ, Türkiye

Yayınlanmış 25.06.2025

Anahtar Kelimeler

  • Psychological Empowerment, Crab Bucket Syndrome, Healthcare Professionals
  • Psikolojik Güçlendirme, Yengeç Sepeti Sendromu, Sağlık Çalışanı

Nasıl Atıf Yapılır

Sağlık çalışanlarında psikolojik güçlendirme ile yengeç sepeti sendromu arasındaki ilişki: Demografik değişkenlerin düzenleyici rolü. (2025). Business & Management Studies: An International Journal, 13(2), 515-539. https://doi.org/10.15295/bmij.v13i2.2528

Telif Hakkı (c) 2025 Delal Aydın- Özcan Demir

Creative Commons License

Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.

Nasıl Atıf Yapılır

Sağlık çalışanlarında psikolojik güçlendirme ile yengeç sepeti sendromu arasındaki ilişki: Demografik değişkenlerin düzenleyici rolü. (2025). Business & Management Studies: An International Journal, 13(2), 515-539. https://doi.org/10.15295/bmij.v13i2.2528

Öz

Bu çalışma, sağlık sektöründe görev yapan doktor, hemşire ve yöneticilerin yengeç sepeti sendromunun (YSS), psikolojik güçlendirme düzeyleri üzerindeki etkisini incelemeyi amaçlamaktadır. Rekabet, kıskançlık ve engelleyici davranışlarla karakterize edilen YSS'nin, çalışanların motivasyonu ve örgütsel verimliliği üzerinde olumsuz etkiler yarattığı bilinmektedir. Psikolojik güçlendirme ise çalışanların anlamlılık, yeterlilik, özerklik ve etki duygularını artırarak pozitif örgütsel davranışları desteklemektedir. Araştırma ilişkisel tarama modeliyle yürütülmüş ve Diyarbakır ilinde bulunan kamu ve özel hastanelerde çalışan 350 sağlık çalışanından anket yoluyla veri toplanmıştır. YSS düzeyi Fettahlıoğlu ve Dedeoğlu (2021) ölçeğiyle, psikolojik güçlendirme düzeyi ise Spreitzer (1995) ölçeğiyle ölçülmüştür. Toplanan veriler SPSS 25.0 programında analiz edilerek korelasyon ve çoklu regresyon testleri uygulanmıştır. Araştırma bulguları, YSS düzeyinin artmasının psikolojik güçlendirme üzerinde anlamlı ve negatif bir etki yarattığını göstermektedir. Cinsiyet, yaş ve mesleki kıdem gibi demografik değişkenlerin bu ilişkide farklı etkiler yarattığı tespit edilmiştir. Özellikle hemşirelerde sendrom düzeyleri daha yüksek, yöneticilerde ise daha düşük olduğu görülmüştür. Bu çalışma, sağlık çalışanlarında YSS ile psikolojik güçlendirme arasındaki ilişkiyi demografik faktörler bağlamında analiz eden sınırlı sayıdaki araştırmalardan biridir. Bulguların, örgütlerde daha destekleyici ve eşitlikçi çalışma ortamlarının oluşturulmasına katkı sağlayacağı öngörülmektedir.

Yengeç Sepeti Sendromu, bireyler arasında rekabet, kıskançlık ve birbirini aşağı çekme gibi olumsuz davranışlarla tanımlanan bir örgütsel dinamik olarak karşımıza çıkmaktadır. Ben yapamıyorsam, sen de yapamazsın’ yaklaşımını benimseyen ‘yengeç sepeti’ kavramı, başkalarının daha iyi başarılar elde etmeye çalıştığı durumda, onları geriye çekmeye yönelik davranışları tanımlar. Bu olgu, özellikle birlikte çalışan bireyler arasında ve özellikle iş ortamlarında sıkça gözlemlenen bir durumdur. Buna karşılık, psikolojik güçlendirme kavramı, çalışanların özerklik, yeterlilik ve anlamlılık hislerini artırarak, onların motivasyonunu yükseltmeyi ve örgüt içerisindeki olumsuz davranışların önüne geçmeyi hedefleyen pozitif bir yaklaşımdır. Bu bağlamda, çalışmanın temel amacı, Yengeç Sepeti Sendromu ve psikolojik güçlendirme kavramlarının sağlık sektöründeki çalışanlar tarafından nasıl algılandığını, bu kavramların hangi düzeyde mevcut olduğunu ve aralarındaki ilişkinin niteliğini incelemektir.

Çalışma kapsamında öncelikle literatür taraması gerçekleştirilmiş ve Yengeç Sepeti Sendromu ile psikolojik güçlendirme olgularının kavramsal çerçevesi detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Literatürdeki bilgiler doğrultusunda oluşturulan anket formu ile Diyarbakır ilindeki hastanelerde görev yapan 350 sağlık çalışanından veri toplanmıştır. Çalışmada, yengeç sepeti sendromunun algılanan düzeyini ölçmek için Fettahlıoğlu ve Dedeoğlu (2021) tarafından geliştirilen “Yengeç Sepeti Sendromu Ölçeği” kullanılmıştır. Psikolojik güçlendirme algısını değerlendirmek için ise Spreitzer (1995) tarafından geliştirilen ölçek tercih edilmiştir.

PDF

Referanslar

  1. Aaron, P. ve Smith, E. (1992). The heritage lectures: Black accountability and achievement. The Heritage Foundation.
  2. Aktürk, A. (2023). Örgütlerde psikolojik güçlendirme ve içsel rekabet ilişkisi: Nitel bir analiz. Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 45–62.
  3. Allen, N. J., ve Meyer, J. P. (1993). Organisational commitment: Evidence of career stage effects? Journal of Business Research, 26(1), 49-61.
  4. Altan, A. ve Filizöz, B. (2023). Yengeç sepeti sendromu. B. Hırlak (Ed.), Örgütsel Davranış Kavramlar ve Araştırmalar-II içinde, (s.67-100). Gaziantep: Özgür Yayınları.
  5. Altıntaş, M., ve Topçu, T. (2024). Kamu çalışanlarının yengeç sepeti sendromu hakkındaki görüşleri: Nitel bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 16(1), 449-472.
  6. Ayar, M. (2023). Yengeç sepeti sendromu. Y. Gülbahar (Ed.), Örgütsel davranışgüncel konular (23-41) içinde. Özgür Yayın Dağıtım Ltd.
  7. Aydın, G. Z., ve Oğuzhan, G. (2019). The "crabs in a bucket" mentality in healthcare personnel: A phenomenological study. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 618-630.
  8. Baş, T. (2008). Anket. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
  9. Brown, C., Sanci, L., ve Hegarty, K. (2021). Technology-facilitated abuse in relationships: Victimisation patterns and impact in young people. Computers in Human Behaviour, 124(1), Article 106897. https://doi.org/10.1016/j.chb.2021.106897
  10. Bulloch, H. C. M. (2013). Concerning constructions of self and other: auto-racismand imagining amerika in the christian philippines. Anthropological Forum, 23(3), 221-241. https://doi.org/10.1080/00664677.2013.804400
  11. Bulloch, H. C. (2017). Ambivalent moralities of cooperation and corruption: Local explanations for (under) development on a Philippine island. The Australian Journal of Anthropology, 28(1), 56-71.
  12. Buunk, B. P., Zurriaga, R., Peíro, J. M., Nauta, A., ve Gosalvez, I. (2003). Social comparisons at work as related to a cooperative social climate and to individual differences in social comparison orientation. Applied Psychology, 52(3), 338-354.
  13. Büşü, T. (2015). Cinsiyet ve rekabet: İş yaşamında kadın ve erkek rekabetinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
  14. Büyüköztürk, Ş. (2022). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum. Pegem Akademi
  15. Carstensen, L. L., Isaacowitz, D. M., ve Charles, S. T. (2000). Taking time seriously: A theory of socioemotional selectivity. American Psychologist, 54(3), 165-181.
  16. Conger, J. A., ve Kanungo, R. N. (1988). The empowerment process: Integrating theory and practice. The Academy of Management Review, 13(3), 471–482. https://doi.org/10.2307/258093
  17. Çavuş, M. F., ve Demir, Y. (2010). Hemşirelerin iş doyumunda yapısal ve psikolojik güçlendirmenin rolü. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(4), 41-65.
  18. Çavuş, M. F., ve Demir, S. (2020). Psikolojik güçlendirmenin iş tatmini ve örgütsel bağlılık üzerine etkisi: Sağlık sektörü çalışanları üzerine bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 12(1), 45-60.
  19. Çavuş, M. F., ve Sarpkaya, P. (2019). Yengeç sepeti sendromu ve örgütsel sonuçları. İş ve İnsan Dergisi, 6(2), 309-318.
  20. Çavuş, B. ve Sarpkaya, R. (2021). Measuring "crabs in a bucket" phenomenon at schools: A scale development study. Psycho-Educational Research Reviews, 10(2), 314-327. https://doi.org/10.52963/PERR_Biruni_V10.N2.22
  21. Çavuş, M. F., ve Akgündüz, Y. (2015). Yapısal ve psikolojik güçlendirmenin iş tatmini ve performansına etkisi: Bir meta-analiz çalışması. Çalışma İlişkileri Dergisi, 6(2), 82-104.
  22. Çekmecelioğlu, H. G., ve Özbağ, G. K. (2014). Çalışan güçlendirmenin örgütsel vatandaşlık davranışları ve örgütsel bağlılık üzerindeki etkisinde duygusal zekânın aracılık rolü. İşletme Fakültesi Dergisi, 15(1), 45-66.
  23. Çelik, S. S., ve Bayraktar, N. (2004). Hemşirelikte “kendi kendini yemek” olgusu: Alt seviyedeki hemşirelerin dışlanması. Hemşirelik Forumu Dergisi, 7(4), 63-67.
  24. Çöl, G. (2008). Psikolojik güçlendirme ve iş tatmini arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 9(1), 35–46.
  25. Deci, E. L., ve Ryan, R. M. (2000). The "what" and "why" of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behaviour. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268.
  26. Deci, E. L., Olafsen, A. H., ve Ryan, R. M. (2017). Self-determination theory in work organisations: The state of a science. Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behaviour, 4, 19-43.
  27. Demir, K. (2017). Okullarda öğretmenler arası rekabet: Rekabetçi tutum ve davranışlar ile rekabetin etikleri (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
  28. Ditmer, D. (2010). Nurses' perceptions of horizontal violence. JONA's Healthcare Law, Ethics, and Regulation, 12(1), 5-11.
  29. Durmuş, Ş., ve Özyılmaz, A. F. (2024). Çalışanların A tipi kişilik özelliklerinin yengeç sendromu üzerine etkisi: hizmet sektörü çalışanları üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 15(41), 121-136. https://doi.org/10.21076/vizyoner.1293513
  30. Doğan, S. ve Demiral, Ö. (2009). Örgütsel bağlılığın sağlanmasında personel güçlendirme ve psikolojik sözleşmenin etkisine ilişkin bir araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32(1). 47-80.
  31. Fettahlıoğlu, Ö. ve Alkış Dedeoğlu, A. (2021). Yengeç sepeti sendromu ve ölçek geliştirme çalışması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(77), 1224-1235.
  32. Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7(2), 117-140.
  33. Fong, K. H. ve Snape, E. (2015). Empowering leadership, psychological empowerment and employee outcomes: Testing a multi-level mediating model. British Journal of Management, 26, 126-138.
  34. Hutchinson, M., Vickers, M., Jackson, D., ve Wilkes, L. (2006). Workplace bullying in nursing: Towards a more critical organisational perspective. Nursing Inquiry, 13(2), 118-126.
  35. Johnson, S. L., ve Rea, R. E. (2009). Workplace bullying: Concerns for nurse leaders. Journal of Nursing Administration, 39(2), 84-90.
  36. Karasar, N. (2016). Bilimsel Araştırma Yönetimi: Bilimsel İrade Algı Çerçevesi ile Kavramlar-İlkeler -Teknikler. Nobel Akademik Yayıncılık. 38. Baskı.
  37. Kim, H., ve Beehr, T. A. (2017). Self-efficacy and psychological empowerment as moderators of the relationship between abusive supervision and organisational deviance. Journal of Leadership & Organizational Studies, 24(2), 216–227.
  38. Kirby, L. K., Day, A. L., ve Sibley, C. (2019). Demographic diversity and employee engagement: An empirical analysis. Journal of Organizational Effectiveness: People and Performance, 6(1), 7-22.
  39. Knol, J. ve Van Linge, R. (2009). Innovative behaviour: The effect of structural and psychological empowerment on nurses. Journal of Advanced Nursing, 65(2), 359-370.
  40. Kozusznik, M. W., Rodríguez, I., ve Peiró, J. M. (2015). Cross-national outcomes of stress appraisals: The role of organisational commitment and cultural context. Cross Cultural Management, 22(3), 464-486.
  41. Laschinger, H. K., Finegan, J., ve Shamian, J. (2001). The impact of workplace empowerment, organisational trust on staff nurses' work satisfaction and organisational commitment. Health Care Management Review, 26(3), 7-23.
  42. Laschinger, H. (2012). Organisational and health effects of workplace empowerment in health care settings. In P. Spurgeon, R. J. Burke, ve C. L. Cooper (Eds.), The innovation imperative in health care organisations: Critical role of human resource management in the cost, quality and productivity equation (pp. 221–238). Edward Elgar Publishing. https://doi.org/10.4337/9781849809856.00024
  43. Lawrence, B. S. (1984). Age grading: The implicit organisational timetable. Journal of Organizational Behaviour, 5(1), 23-35.
  44. Lee, K., ve Allen, N. J. (2002). Organisational citizenship behaviour and workplace deviance: The role of affect and cognitions. Journal of Applied Psychology, 87(1), 131–142. https://doi.org/10.1037/0021-9010.87.1.131
  45. Leggat, SG, Bartram T, Casimir G vd. (2010). Nurse perceptions of the quality of patient care: Confirming the importance of empowerment and job satisfaction. Health Care Management Review, 35(4), 355-364.
  46. Li, Y., Jiang, Z., Osman, O. M. O., Han, X., ve Yin, J. (2018). Mixed norm constrained sparse APA algorithm for satellite and network echo channel estimation. IEEE Access, 6, 65901-65908.
  47. Li, Y., Sun, J., Tian, A. W., ve Ma, J. (2022). Differentiated empowering leadership and team members' helping behaviours: The mediating effects of envy and contempt. Frontiers in Psychology, 13, 810297.
  48. Manojlovich, M., ve Laschinger, H. (2007). The nursing worklife model: Extending and refining a new theory. Journal of Nursing Management, 15(3), 256-263.
  49. Meng, Q. ve Sun, F. (2019). The impact of psychological empowerment on work engagement among university faculty members in China. Psychology Research and Behaviour Management, 12, 983-990.
  50. Ng, T. W., ve Feldman, D. C. (2008). The relationship of age to ten dimensions of job performance. Journal of Applied Psychology, 93(2), 392-423.
  51. Ng, T. W., ve Feldman, D. C. (2010). The relationships of age with job attitudes: A meta‐analysis. Personnel Psychology, 63(3), 677-718.
  52. North, M. S., ve Fiske, S. T. (2015). Intergenerational resource tensions in the workplace and beyond: Individual, interpersonal, institutional, international. Research in Organisational Behaviour, 35, 159-179.
  53. Nunnally, J. C. (1978). Psychometric theory (2nd ed.). McGraw-Hill.
  54. Orgambídez, A., ve Almeida, H. (2020). Empowerment and stress among nurses: The mediation effect of job satisfaction. Healthcare, 8(1), 17.
  55. Özdemir, Y. ve Üzüm, B. (2019). Yengeç sendromu. İçinde E. Kaygın ve G. Kosa (Ed.), Olumsuz boyutlarıyla örgütsel davranış (ss.125-138). Eğitim Yayınevi. https://www.researchgate.net/publication/358346390_ YENGEC_SENDROMU
  56. Özlük, B., ve Baykal, E. (2020). Psikolojik güçlendirme ve bilgi paylaşımı arasındaki ilişki: Hastanelerde bir araştırma. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 7(1), 50-57.
  57. Özkan, O. S., Üzüm, B. ve Gülbahar, Y. (2022). Reflection of crab syndrome on innovative behaviours: Mediator role of perceived organisational support and an application in information technologies enterprises. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 23(2), 329-343. https://doi.org/10.31671/ doujournal.1033247
  58. Perry, K. (2009). Kicking the bucket: It's all about living. Educational Perspectives, 45(1-2), 7-16. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1024819.pdf
  59. Ragins, B. R., ve Kram, K. E. (2007). The handbook of mentoring at work: Theory, research, and practice. Sage.
  60. Ryan, R. ve Deci, E. (2001). On happiness and human potentials: A review of resarch on hedonic and eudaimonic well – being. Annual Review of Psychology, 52 (1), 141-167.
  61. Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H., ve Müller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models. Methods of Psychological Research, 8(2), 23–74.
  62. Seibert, S. E., Wang, G., ve Courtright, S. H. (2011). Antecedents and consequences of psychological and team empowerment in organisations: A meta-analytic review. Journal of Applied Psychology, 96(5), 981-1003.
  63. Smith, R. H. (2000). Assimilative and contrastive emotional reactions to upward and downward social comparisons. In J. Suls & L. Wheeler (Eds.), Handbook of social comparison (pp. 173-200). Springer.
  64. Snow, J. L. (2002). Enhancing work climate to improve performance and retain valued employees. Journal of Nursing Administration, 32(7/8), 393-397.
  65. Soubhari, T. ve Kumar, Y. (2014). The crab-bucket effect and its impact on job stress-an exploratory study with reference to autonomous colleges. International Journal on Recent and Innovation Trends İn Computing And Communication, 2(10), 3022-3027.
  66. Spreitzer, G. M. (1995). Psychological empowerment in the workplace: Dimensions, measurement, and validation. Academy of Management Journal, 38(5), 1442–1465. https://doi.org/10.2307/256865
  67. Strauss, A. ve Corbin, J. (2014). Basics Of Qualitative Research Techniques. New York: Sage Publications.
  68. Thomas, K. W., ve Velthouse, B. A. (1990). Cognitive elements of empowerment: An "interpretive" model of intrinsic task motivation. The Academy of Management Review, 15(4), 666–681. https://doi.org/10.2307/258687
  69. Van de Ven, N., Zeelenberg, M., ve Pieters, R. (2009). Leveling up and down: The experiences of benign and malicious envy. Emotion, 9(3), 419-429.
  70. Van de Ven, N., ve Zeelenberg, M. (2020). Envy and social comparison. In J. Suls, R. Collins, & L. Wheeler (Eds.), Social comparison in judgment and behaviour (pp. 221-244). Oxford University Press.
  71. Vecchio, R. P. (2005). Explorations in employee envy: Feeling envious and feeling envied. CResearch in Multi-Level Issues, 4, 181-196.
  72. Üzüm, B. ve Özdemir, Y. (2020). Yengeç sendromu “Ben yapamazsam sen de yapamazsın” ölçek geliştirme çalışması. Örgütsel Araştırmalar Dergisi, 5(2), 241-252. https://odad.org/article/yengec-sendromu-benyapamazsam-sen-de-yapamazsin-olcek-gelistirme-calismasicrabsyndrome-if-i-c-qajx281krggzai1
  73. WHO (2020). Health workforce policy and management in the context of the COVID-19 pandemic response (No. WHO/2019-nCoV/Policy_Brief/Health_workforce/2020.1).
  74. Wong, C. A., ve Laschinger, H. K. (2013). Authentic leadership, performance, and job satisfaction: The mediating role of empowerment. Journal of Advanced Nursing, 69(4), 947-959.
  75. Yang, J., ve Diefendorff, J. M. (2009). The relations of daily counterproductive workplace behaviour with emotions, situational antecedents, and personality moderators: A diary study in Hong Kong. Personnel Psychology, 62(2), 259-295.
  76. Yılmaz, T. (2023). Yengeç sepeti sendromunun özellikleri, sebepleri ve eğitim kurumlarında görülen etkileri. F. Kayalar (Ed.), Eğitim Bilimlerinde Öncü ve Çağdaş Çalışmalar içinde (s.255-272). İzmir: Duvar Yayınları.
  77. Yılmaz, M. (2023). Örgütsel yaşamda yengeç sepeti sendromu. İş ve İnsan Dergisi, 10(2), 1-12.
  78. Zhang, Y., ve Bartol, K. M. (2010). Linking empowering leadership and employee creativity: The influence of psychological empowerment, intrinsic motivation, and creative process engagement. Academy of Management Journal, 53(1), 107-128.
  79. Zhang, C. (2020). The effects of upward social comparison on workplace envy: Moderation of gender identification and self-esteem. American Journal of Industrial and Business Management, 10(3), 480-496.
  80. Zimmerman, M. A. (1995). Psychological empowerment: Issues and illustrations. American Journal of Community Psychology, 23(5), 581-599.
  81. Zhao, X. (2024). Employee envy and psychological empowerment among hotel frontline employees. International Journal of Hospitality & Tourism Administration, 25(1), 1-22.

Benzer Makaleler

Bu makale için ayrıca gelişmiş bir benzerlik araması başlat yapabilirsiniz.