Cilt 13 Sayı 4 (2025): Business & Management Studies: An International Journal
Makaleler

Farkında olmadan tüketim: Dijital dünyada görünmez harcamalar ve finansal okuryazarlık

PDF
  • Büşra Ökten
Büşra Ökten
Dr., İstanbul Medeniyet Üniversitesi, İstanbul, Türkiye

Yayınlanmış 25.12.2025

Anahtar Kelimeler

  • Financial Literacy, Digital Consumption, Invisible Spending, Emotional Factors, Youth
  • Finansal Okuryazarlık, Dijital Tüketim, Görünmez Harcama, Duygusal Faktörler, Gençlik

Nasıl Atıf Yapılır

Farkında olmadan tüketim: Dijital dünyada görünmez harcamalar ve finansal okuryazarlık. (2025). Business & Management Studies: An International Journal, 13(4), 2234-2258. https://doi.org/10.15295/bmij.v13i4.2630

Telif Hakkı (c) 2025 Büşra Ökten

Creative Commons License

Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.

Nasıl Atıf Yapılır

Farkında olmadan tüketim: Dijital dünyada görünmez harcamalar ve finansal okuryazarlık. (2025). Business & Management Studies: An International Journal, 13(4), 2234-2258. https://doi.org/10.15295/bmij.v13i4.2630

Öz

Dijital ürünler fiziki dünyada yer alan ürün ve hizmetlerin veri haline getirilerek dijital dünyaya aktarılmasıdır. Fiziksel ürünlerden farklı olarak somut bir varlık göstermedikleri için tüketim alışkanlıklarında göz ardı edilebilmektedirler. Dijital ürünlerin kolay ulaşılabilirliği, otomatik ödeme talimatları ile fark edilmeden ödeme kalemi haline gelmeleri ile görünmez harcama olarak bütçede yer almaları ile finansal planlamayı zorlaştırmaktadırlar. 316 kişiye çevrimiçi şekilde uygulanan anket, demografik özellikler, dijital ve fiziksel tüketim alışkanlıkları ile bilinçli harcama eğilimlerini içeren sorular içermektedir. Veriler, Türkiye’de yaşayan 12 yaş üstü bireylerden, kartopu ve kolayda örneklem yöntemleriyle toplanmıştır. Çalışmada veriler SPSS 25.0 programı ile analiz edilmiştir. Betimsel analiz yöntemleri kullanılmış, değişkenler arasındaki ilişkiler için Ki-Kare Testi ve parametrik olmayan testler uygulanmıştır. Araştırma sonucunda dijital tüketimin genç nesilde daha yaygın olduğu, planlı bütçe yapmayan kişilerde dijital tüketimde gereksiz harcamaların daha yüksek olduğu, mutsuzken daha fazla alışveriş yapan kişilerin bütçe planlaması yapmayan kişiler olduğu, fiziksel tüketim alışkanlıklarının dijitalde de sürdüğünü göstermektedir. Bu araştırma dijital ürün tüketim alışkanlıklarını incelemek ve dijital tüketimde finansal okuryazarlık konusunda farkındalık geliştirmek için yapılmıştır.

PDF

Referanslar

  1. Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), 179–211. https://doi.org/10.1016/0749-5978(91)90020-T
  2. Akbaş, F. (2023). Bankacılıkta dijital dönüşüm ve FinTech. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(2), 1–12.
  3. Amos, C., Holmes, G. R., & Keneson, W. C. (2014). A meta-analysis of consumer impulse buying. Journal of Retailing and Consumer Services, 21, 86–97.
  4. Arslan, İ. K., & Koçum, M. (2020). Elektronik pazarlamanın tüketicilerin satın alma davranışları üzerindeki etkisi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Girişimcilik Dergisi, 4(7), 67–80.
  5. Atasoy, Ö., & Morewedge, C. K. (2018). Digital goods are valued less than physical goods. Journal of Consumer Research, 44(6), 1343–1357. https://doi.org/10.1093/jcr/ucx102
  6. Ateş, G., & Aktepe, C. (2022). Dijital oyunlar -2: Araçlar, metodolojiler, uygulamalar ve öneriler (Bölüm 7, ss. 183–214). Nobel Akademik Yayıncılık.
  7. Atkinson, A., & Messy, F.-A. (2012). Measuring financial literacy: Results of the OECD / International Network on Financial Education (INFE) pilot study. (OECD Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions, No. 15). OECD Publishing
  8. Baş, Ö., Sunam Audry, A., İnceoğlu, İ., Kaya, Y. B., & diğerleri. (2023). Türkiye’de genç yetişkinlerin sosyal medya kullanımları ve paylaşım türlerinin incelenmesi. Intermedia International E-Journal, 10(18), 136–159. https://doi.org/10.56133/intermedia.1259262
  9. Baudrillard, J. (2015). Tüketim toplumu (H. Deliceçaylı & F. Keskin, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
  10. Bozkurt, A., Hamutoğlu, N. B., Liman Kaban, A., Taşçı, G., & Aykul, M. (2021). Dijital bilgi çağı: Dijital toplum, dijital dönüşüm, dijital eğitim ve dijital yeterlilikler. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi (AUAd), 7(2), 35–63. https://doi.org/10.51948/auad.911584
  11. Chih, W. H., Wu, C. H., & Li, H. J. (2012). The antecedents of consumer online buying impulsiveness on a travel website: Individual internal factor perspectives. Journal of Travel & Tourism Marketing, 29(5), 430–443.
  12. Claudia, I. E., & Christina, K. D. (2024). Analysis of the influence of TikTok social media and the ease of use of the Tokopedia marketplace platform on the purchase intention of digital business students. Proceedings of the International Conference on Business, Information, and Technology (ICONBIT). https://proceeding.unesa.ac.id/index.php/iconbit/article/view/4128
  13. Chowdhry, N., & Dholakia, U. M. (2019). Know thyself financially: How financial self-awareness can benefit consumers and financial advisors. SSRN. https://ssrn.com/abstract=3474625
  14. Choudhary, S. (2014). Study of impulse buying behavior of consumers. International Journal of Advance Research in Computer Science and Management Studies, 2(9), 1–4.
  15. Das, S., & Gochhait, S. (Eds.). (2021). Dijital entertainment: The next evolution in service sector. Springer Nature.
  16. Davydenko, M., Kolbuszewska, M., & Peetz, J. (2021). A meta-analysis of financial self-control strategies: Comparing empirical findings with online media and lay person perspectives on what helps individuals curb spending and start saving. PLOS ONE, 16(7), e0253938. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0253938
  17. Debord, G. (2019). Gösteri toplumu (A. Ekmekçi & O. Taşkent, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
  18. Demirkaya, İ., & Koyuncu, E. (2021). Dijital kapitalizm, tüketim kültürü ve Y kuşağının değişen tüketim davranışları. Intermedia International E-Journal, 8(15), 174–196. https://doi.org/10.21645/intermedia.2021.107
  19. Dittmar, H. (2004). Understanding and diagnosing compulsive buying. In R. H. Coombs (Ed.), Handbook of addictive disorders: A practical guide to diagnosis and treatment (pp. 411–450). Wiley.
  20. Dufour, M., Brunelle, N., Tremblay, J., Leclerc, D., Cousineau, M. M., Khazaal, Y., & Berbiche, D. (2016). Gender difference in internet use and internet problems among Quebec high school students. Canadian Journal of Psychiatry, 61(10), 663–668.
  21. Düzenli, K., & Perdahçı, Z. N. (2024). Sanatın yeni dijital çağı: NFT’ler ve kullanım alanları. Yedi (Sanatta Dijitalizm Özel Sayısı), 17–33. https://doi.org/10.17484/yedi.1410042
  22. Edtechturkiye. (2022). 2022 e-öğrenme istatistikleri: Veriler neyi gösteriyor? https://edtechturkiye.com/2022-e-ogrenme-istatistikleri-veriler-neyi-gosteriyor
  23. El Saddik, A. (2018). Digital twins: The convergence of multimedia technologies. IEEE Multimedia, 25(2), 87–92. https://doi.org/10.1109/MMUL.2018.023121167
  24. Gallarza, M. G., & Saura, I. G. (2022). The role of identity in digital consumer behavior: A conceptual model. Journal of Marketing Analytics, 10(3), 185–198. https://doi.org/10.1007/s13162-022-00237-z
  25. Gartner. (2023). Cloud computing and data storage trends. https://www.gartner.com
  26. Gilanlıoğlu, E., & Öze, N. (2020). Dijital tüketim kültürünün hegemonyası ve serbest zaman. e-Journal of New Media (eJNM), 4(3), 185–202. https://doi.org/10.17932/IAU.EJNM.25480200.2020/ejnm_v4i3004
  27. Guetl, C., & Chang, V. (2008). Ecosystem-based theoretical models for learning in environments of the 21st century. International Journal of Emerging Technologies in Learning (IJET), 3(1), 50–60. https://doi.org/10.3991/ijet.v3i1.742
  28. Guvenliweb. (2024). Dijital eğlence ve platform kullanımı raporu. https://www.guvenliweb.org.tr/dosya/3degJ.pdf
  29. Han, B.-C. (2015). The transparency society (E. Butler, Trans.). Stanford University Press. (Orijinal çalışma yayımlanma tarihi verilmemiş)
  30. Howard, R. (2021). The Influence of Budgets on Consumer Spending. SSRN. Erişim tarihi: 22 Eylül 2025. https://ssrn.com/abstract=3772052
  31. Huston, S. J. (2010). Measuring financial literacy. Journal of Consumer Affairs, 44(2), 296–316. https://doi.org/10.1111/j.1745-6606.2010.01170.x
  32. Independent Türkçe. (2024, Ocak 22). Z kuşağı kadın ve erkekleri parasını ve zamanını farklı harcıyor. https://www.indyturk.com/node/744548/ya%C5%9Fam/z-ku%C5%9Fa%C4%9F%C4%B1-kad%C4%B1n-ve-erkekleri-paras%C4%B1n%C4%B1-ve-zaman%C4%B1n%C4%B1-farkl%C4%B1-harc%C4%B1yor
  33. James, D., & Drennan, J. (2005). Exploring addictive consumption of mobile phone technology. In ANZMAC 2005 Conference: Electronic Marketing (pp. 87–96). Fremantle, Australia: ANZMAC.
  34. Katz, E., Haas, H., & Gurevich, M. (1973). On the use of the mass media for important things. American Sociological Review, 38(2), 164–181.
  35. Kaya, A. (2020). Dijital çağda tüketim ve algısal eskitme: Sosyal medya fenomenleri üzerinden bir inceleme. Akademik Hassasiyetler, 7(13), 169–191.
  36. Kings Research. (2023). Digital transformation market report. https://www.kingsresearch.com
  37. Kılıç Dede, S., & Demirkan, Ö. (2024). Veri sanatının dijital sergileme örnekleri üzerinden mekânsal olarak incelenmesi. Yedi (Sanatta Dijitalizm Özel Sayısı), 55–66. https://doi.org/10.17484/yedi.1464984
  38. KPMG Türkiye. (2020). Türkiye’de dijital yayın platformları ve pandeminin etkileri. KPMG Yönetim Danışmanlığı A.Ş. https://kpmg.com.tr
  39. Kwon, H. H., & Armstrong, K. L. (2002). Factors influencing impulsive buying of sport team licensed merchandise. Sport Marketing Quarterly, 11(3), 151–163.
  40. Lojistik Hattı. (2023). Dünya e-ticaret pazarı büyüklüğü. https://www.lojistikhatti.com
  41. Lusardi, A., & Mitchell, O. S. (2014). The economic importance of financial literacy: Theory and evidence. American Economic Journal: Journal of Economic Literature, 52(1), 5-44.
  42. Mardon, R., Denegri-Knott, J., & Molesworth, M. (2022). “Kind of mine, kind of not”: Digital possessions and affordance misalignment. Journal of Consumer Research, 50(2), 255–281. https://doi.org/10.1093/jcr/ucac057
  43. Mashadihasanli, T., & Zülfikar, H. (2023). The impact of information and communication technologies on economic growth: The case of selected European countries. Journal of Regional Economics. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jore/issue/80286/1371980
  44. McKinsey & Company. (2023). The future of subscription-based business models. https://www.mckinsey.com
  45. Moore, M. G., & Kearsley, G. (2011). Distance education: A systems view of online learning (3rd ed.). Wadsworth Cengage Learning.
  46. Netflix. (2025, Ocak 21). Netflix. https://tr.wikipedia.org/wiki/Netflix
  47. https://tr.wikipedia.org/wiki/Netflix
  48. NPİstanbul. (2025). Doom spending sendromu. https://npistanbul.com/doom-spending-sendromu
  49. OurMental.Health. (t.y.). Personality traits that contribute to digital literacy. https://www.ourmental.health/personality/personality-traits-that-contribute-to-digital-literacy
  50. OECD. (2016). OECD/INFE international survey of adult financial literacy competencies. OECD Publishing
  51. Oskay, Ü. (2001). Yıkanmak istemeyen çocuklar olalım. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  52. Ökten, B. (2019). Sanal tesettür mağazalarının sosyal bir olgu olarak tesettür alışkanlıklarındaki değişime etkisi: İstanbul’da üniversite okuyan kız öğrenciler örneği. Akademik Platform Eğitim ve Değişim Dergisi, 2(2), 144–168.
  53. Özcan, M., & Keskin, B. (2020). Dijitalizasyon bağlamında sosyal dönüşüm. OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(29), 2214–2229. https://doi.org/10.26466/opus.775748
  54. Porter, M. E., & Heppelmann, J. E. (2023). How smart, connected products are transforming companies. Harvard Business Review.
  55. Rana, S., & Tirthani, J. (2012). Effect of education, income and gender on impulsive buying among Indian consumer: An empirical study of readymade garment customers. Indian Journal of Applied Research, 1(12), 145–146.
  56. Roberts, J. A., & Manolis, C. (2012). Cooking up a recipe for self-control: The three ingredients of self-control and its impact on impulse buying. Journal of Marketing Theory and Practice, 20(2), 173–188.
  57. Rogova, N., & Matta, S. (2023). The role of identity in digital consumer behavior: A conceptual model and research propositions based on gender. AMS Review, 13, 55–70. https://doi.org/10.1007/s13162-022-00237-z
  58. Rook, D. W., & Gardner, M. P. (1993). In the mood: Impulse buying’s affective antecedents. Research in Consumer Behavior, 6(7), 1–28.
  59. Sadakaoğlu, M. C., & Genç, F. (2022). Dijital tüketim kültürü: Dijital kitle iletişim araçları ile tüketim kültürü arasındaki ilişki üzerine bir inceleme. TRT Akademi, 7(14), 286–303. https://doi.org/10.37679/trta.1013736
  60. Schwab, K. (2016). The fourth industrial revolution. World Economic Forum. https://archive.org/details/the-fourth-industrial-revolution-klaus-s
  61. Simonson, I., & Rosen, E. (2014). Absolute value: What really influences customers in the age of (nearly) perfect information. New York: HarperBusiness.
  62. Statista. (2024). Subscription economy worldwide – statistics & facts. Statista. https://www.statista.com/topics/8712/subscription-economy/
  63. Susur, M., & Tamergencer, Z. (2021). Sosyal medya araçlarının yaygın kullanımının pazarlamanın dijitalleşmesi üzerindeki rolü. Elektronik Cumhuriyet İletişim Dergisi, 3(1), 74–92.
  64. Şahin, E., & Kaya, F. (2019). Tüketiciden tüketiciye e-ticaret olanağı sağlayan web sitelerinin deneyimsel pazarlama faaliyetlerinin tüketicilerin plansız satın alma davranışlarına ve tatminlerine etkisi: Konya ili örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41), 263–264.
  65. Tarasova, M. (2023). Digital educational and educational services in a consumer society. Revista on line de Política e Gestão Educacional. https://www.academia.edu/105431588/Digital_educational_and_educational_services_in_a_consumer_society
  66. Tapscott, D. (1998). Dijital ekonomi: Ağ üzerindeki akıl çağında umut ve tehlike (E. Koç, Çev.). İstanbul: Koç Sistem Yayınları.
  67. Tanyeri Mazıcı, E., & Can, E. N. (2021). Postmodern tüketim ve dijital ortama yansımaları: Netflix üzerine bir değerlendirme. Selçuk İletişim Dergisi, 14(2), 832–858. https://doi.org/10.18094/JOSC.862778
  68. Taydaş, O., & Karakoç, E. (2019). Sanal üretim ve sanal tüketim bağlamında bilgisayar oyunları ve boş zaman kavramı: Farmville örneği. Erciyes İletişim Dergisi, 6(2), 1191–1208.
  69. Tulan, Z. E. (2024). Dijitalleşen sanatın özgünlüğü: NFT teknolojisinin kültürel katkıları. Medya ve Kültürel Çalışmalar Dergisi, 6(2), 55–68. https://doi.org/10.55055/mekcad.1525511
  70. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2024). Hanehalkı bilişim teknolojileri (BT) kullanım araştırması 2024 [Rapor]. https://www.guvenliweb.org.tr/dokuman-detay/2024-tuik-hanehalki-bilisim-teknolojileri-bt-kullanim-arastirmasi-raporu-tablolar-halinde
  71. Vardar, O. (2022). Dijital bağımlılığın ve dijital oyunların toplumsal cinsiyet perspektifi ile incelenmesi. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 5(1), 163. https://doi.org/10.33708/ktc.1065470
  72. Verplanken, B., Herabadi, A. G., Perry, J. A., & Silvera, D. H. (2005). Consumer style and health: The role of impulsive buying in unhealthy eating. Psychology & Health, 20, 429–441.
  73. Verplanken, B., & Herabadi, A. (2001). Individual differences in impulse buying tendency: Feeling and no thinking. European Journal of personality, 15(S1), S71-S83. https://doi.org/10.1002/per.423
  74. https://en.wikipedia.org/wiki/Netflix
  75. Xiao, J. J., & Porto, N. (2017). Financial education and financial satisfaction: Financial literacy, behavior, and capability as mediators. International Journal of Bank Marketing, 35(5), 805-817. https://doi.org/10.1108/IJBM-01-2016-0009
  76. Yalçın Irmak, A., & Erdoğan, S. (2016). Digital game addiction among adolescents and young adults: A current overview. Türk Psikiyatri Dergisi, 27(2), 1–11.
  77. Yavaşgel, E., & Turdubaeva, E. (2021). Digital culture and power. In E. K. Doruk, S. Mengü, & E. Ulusoy (Eds.), Digital siege. İstanbul: Istanbul University Press.
  78. Yemez, İ., & Karaca, Ş. (2019). Anlık duygu durumu ve mutluluğun plansız satın almaya etkisi. OPUS International Journal of Society Researches, 11(18), 1167–1193. https://doi.org/10.26466/opus.536345