Cilt 13 Sayı 3 (2025): Business & Management Studies: An International Journal
Makaleler

Türkiye’de akaryakıt kaçakçılığının belirleyicileri (1990-2023)

PDF (İngilizce)
  • Mehmet Oğuz Taçyıldız,
  • Asuman Çukur
Mehmet Oğuz Taçyıldız
Dr. Öğrencisi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara, Türkiye
Asuman Çukur
Doç. Dr., Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara, Türkiye

Yayınlanmış 25.09.2025

Anahtar Kelimeler

  • Fuel Smuggling, Tax Loss, Time-Series Analysis, Türkiye
  • Akaryakıt Kaçakçılığı, Vergi Kaybı, Zaman Serisi Analizi, Türkiye

Nasıl Atıf Yapılır

Türkiye’de akaryakıt kaçakçılığının belirleyicileri (1990-2023). (2025). Business & Management Studies: An International Journal, 13(3), 1414-1436. https://doi.org/10.15295/bmij.v13i3.2574

Telif Hakkı (c) 2025 Mehmet Oğuz Taçyıldız- Asuman Çukur

Creative Commons License

Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.

Nasıl Atıf Yapılır

Türkiye’de akaryakıt kaçakçılığının belirleyicileri (1990-2023). (2025). Business & Management Studies: An International Journal, 13(3), 1414-1436. https://doi.org/10.15295/bmij.v13i3.2574

Öz

Kaçakçılık faaliyetleri, neden olabileceği olumlu ve olumsuz dışsallıklar nedeniyle ekonomide her zaman tartışma konusu olmuştur. Akaryakıt kaçakçılığı, Türkiye için yeterli petrol ve doğalgaz rezervlerinin olmaması ve komşu ülkelerdeki kaynakların bolluğu nedeniyle ele alınması gereken önemli bir konudur. Akaryakıt kaçakçılığı nedeniyle oluşan vergi kaybı, devletlerin büyük miktarda gelir kaybına uğramasına neden olmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye'de 1990-2023 dönemi için akaryakıt kaçakçılığının belirleyicilerini incelemektir. Çalışmada diğer çalışmalardan farklı olarak, 1990-2023 dönemi için ele geçirilen kaçak akaryakıt miktarları ve bunun sonucunda oluşan vergi kaybını içeren bir veri seti kullanılmıştır. Akaryakıt kaçakçılığı ile ilişkili olduğu düşünülen dokuz bağımsız değişken arasındaki olası nedensellik ilişkisi Toda-Yamamoto Nedensellik testi yardımıyla araştırılmıştır. Analiz sonuçlarına göre, Türkiye'de akaryakıt kaçakçılığı nedeniyle oluşan vergi kaybı ile vergi gelirleri arasında iki yönlü bir nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. Ayrıca akaryakıt kaçakçılığından kaynaklanan vergi kaybından enerjide dışa bağımlılık oranına doğru nedensellik ilişkisinin olduğu ve bayi kâr marjından akaryakıt kaçakçılığı nedeniyle oluşan vergi kaybına doğru olmak üzere tek yönlü nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca çalışmada elde edilen uzun dönem katsayı sonuçları Türkiye’de İnsansız Hava Araçlarının kaçakçılıkla mücadelede etkin olarak kullanıldığı dönemde kaçakçılık faaliyetlerinin azaldığını işaret etmektedir.

PDF (İngilizce)

Referanslar

  1. Atasoy, A., Geçen R. & Korkmaz H. (2012). Siyasi coğrafya açısından Türkiye (Hatay) – Suriye Sınırı, Türkiye coğrafyası araştırma ve uygulama merkezi dergisi, vii. coğrafya sempozyumu, 107-119.
  2. Dickey, D. A. & Fuller, W. A. (1979). Distribution of the Estimates for Autoregressive Time Series with a Unit Root. Journal of the American Statistical Association, 74(366), 427-431. https://doi.org/10.2307/2286348.
  3. Dickey, D. A. & Fuller, W. A. (1981). Likelihood Ratio Statistics for Autoregressive Time Series with a Unit Root. Econometrica, 49(4), 1057–1072. https://doi.org/10.2307/1912517.
  4. Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı. (2024). Daka Sınır Ticareti Raporu, 1-9. https://www.daka.org.tr/panel/files/files/yayinlar/S%C4%B1n%C4%B1r%20Ticareti%20Raporu.pdf.
  5. Dönmez, R. & Kaya, M. Ö. (2014). Vergi devleti kavramı ve tarihsel temelleri. Uluslararası Antalya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(4), 99-108.
  6. Emniyet Genel Müdürlüğü. (2021). Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Başkanlığı Raporları 2013, 2017, 2018, 2020, 2021. https://www.egm.gov.tr/kom/kacakcilikla-mucadele.
  7. Emniyet Genel Müdürlüğü. (2024). Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Başkanlığı. https://www.egm.gov.tr/kom/kacakcilikla-mucadele.
  8. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu. (2023). Petrol piyasası yıllık sektör raporu. https://www.epdk.gov.tr/Detay/Icerik/3-0-107/yillik-sektor-raporu
  9. Erdinç, Z. (2016). Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadeleye Yönelik İzlenen Politikalar ve Çözüm Önerileri. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(4), 39-52. https://doi.org/10.18037/ausbd.41559.
  10. European Union. (2025). Asylum and Migration Overview 2024 – Statistical Annex – 2025 edition, 25–32. https://ec.europa.eu/eurostat/web/main/publications/statistical-reports.
  11. Gedik, D. (2020). Akaryakıt kaçakçılığıyla mücadelede teknik ve idari yöntem olarak ulusal marker. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 43, 283-314.
  12. Gelir İdaresi Başkanlığı. (2024). Özel Tüketim Vergisi ve Oranları.https://www.gib.gov.tr/yardim-ve-kaynaklar/yararli-bilgiler/ozel-tuketim-vergisi-tutarlari-ve-oranlari.
  13. Goulder, L. H. (1994). Energy taxes: traditional efficiency effects and environmental implications. Tax policy and the economy, 8, 105–158.
  14. İbiş, M. (2015). Petrol Piyasası Hukuku. Yargı Yayınevi, 20-111.
  15. Kargı, V. & Güven. A. (2017). Küreselleşme Sürecinde Kayıt Dışı Ekonomi. https://vergiraporu.com.tr/upImage/org/K%C3%9CRESELLE%C5%9EME%20S%C3%9CREC%C4%B0NDE.pdf
  16. Kaya, M. (2016). Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Dergisi. Petrolün kısa tarihi, petrol gerçekleri ve Türkiye, 14-21.
  17. Koşar, S. G. (2015). “On Numara Yağ” Sorunu Üzerine. Gümrük ve Ticaret Dergisi (5), 73-82.
  18. OECD. (2018). Taxing Energy Use 2018. Companion to the Taxing Energy Use Database. http://www.oecd.org/tax/tax-policy/taxing-energy-use-2018-executive-summary.pdf.
  19. OECD. (2025). Annual Statistical Bulletin 2025. https://publications.opec.org/asb.
  20. OPEC. (2023). Annual Oil Market Report. https://www.opec.org/opec-basket-price.html.
  21. Özel Tüketim Vergisi Kanunu. (2002).
  22. Pesaran, M. H., Shin, Y., & Smith, R. J. (2001). Bounds Testing Approaches to the Analysis of Level Relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289-326. https://doi.org/10.1002/jae.616.
  23. Petder. (2018). Ağustos ayı sektör raporu. Petrol Sanayi Derneği Yayını.
  24. Phillips, P. C. B. & Perron, P. (1988). Testing For a Unit Root in Time Series Regression, Biometrika, 75(2), 335-346. https://doi.org/10.1093/biomet/75.2.335.
  25. Schneider, F. (2015). "Size and development of the shadow economy of 31 European and 5 other OECD countries from 2013 to 2015: different developments".
  26. Toda, H. Y. & Yamamoto T. (1995). Statistical Inferences in Vector Autoregressions with Possibly Integrated Processes. Journal of Econometrics, 66(1-2), 225‐250. https://doi.org/10.1016/0304-4076(94)01616-8.
  27. Tosun, C. (2016). Türkiye, AB ve OECD ülkelerindeki akaryakıt vergilerine dair mukayeseli bir değerlendirme. Business Economics, Social Science & Humanities Dergisi, 63-77.
  28. Türkiye Cumhuriyeti Dış İşleri Bakanlığı. (2024). Türkiye’nin Uluslararası Enerji Stratejisi. https://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-enerji-stratejisi.tr.mfa.
  29. Türkiye Doğal Gaz Dağıtıcıları Birliği. (2024). 2024 Doğal Gaz Dağıtım Sektörü Raporu. https://www.gazbir.org.tr/GAZBIR-2024-Yili-Dogal-Gaz-Dagitim-Sektoru-Raporu.
  30. Türkiye İstatistik Kurumu. (2023). Türkiye’de akaryakıt üzerindeki vergi yükleri yıllara göre. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Devlet-Hesaplari-2023. Accessed 16.07.2024.
  31. Türkiye İstatistik Kurumu. (2024). Devlet Hesapları. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Devlet-Hesaplari-2022. Accessed 14.07.2024.
  32. Ubay, B. (2012). Avrupa Birliği’nde enerji ürünlerinin vergilendirilmesinde güncel tartışmalar. Vergi Dünyası.
  33. Üret. (2024). Petrolün oluşumu ve içeriği. https://uret.com.tr/petrol-tarihi-1/.
  34. World Energy Forum. (2023). Statistical Review of World Energy, 1-4. https://web.archive.org/web/20181231034131/https://www.bp.com/en/global/corporate/energy-economics/statistical-review-of-world-energy.html Accessed 10.02.2025.
  35. World Bank. (2023). Commodity Market Outlook. https://www.worldbank.org/en/research/market.
  36. Yoruldu, M. & Turan, G. (2023). Akaryakıta bağlı vergi kaçakçılığı suçunun kaçakçılık ve organize suçlarla mücadele raporları kapsamında incelenmesi.